Zioła przyprawowe to jedne z najdawniej
i najlepiej znanych ludziom roślin. W średniowieczu używano ich do tłumienia
przykrej woni nieświeżych artykułów spożywczych, jak również do nadawania
ciekawego smaku i zapachu potrawom, które w przeciwnym razie byłyby mdłe i
jednostajne. Zioła przyprawowe są nadal powszechnie stosowane. Wiele z nich ma
charakterystyczny aromat; niektóre dodaje się do sałatek, kanapek i innych dań.
Obecnie zioła przyprawowe powszechnie
uprawia się w ogrodach. Wiele może także rosnąć w pojemnikach ustawionych na
patio, balkonach i parapetach okiennych, Większość z nich nadaje się do uprawy
w klimacie umiarkowanym, niektóre jednak są mniej odporne na mróz i wymagają w
zimie ochrony. Wiele ziół idealnie nadaje się też do rozmaitych kompozycji
roślinnych.
Najpopularniejsze
zioła i rośliny przyprawowe w naszych ogrodach
Koper ogrodowy Anethum graveolens
Jest to okazała roślina roczna. Ma
wzniesioną łodygę i zielone, pierzaste liście o nitkowatych odcinkach, pachnące
anyżkiem. Drobne, żółte, gwiazdkowate kwiaty, tworzące baldachy rozwijają się
do połowy lata.
Uprawa
Wybieramy
przepuszczalne, umiarkowane żyzne gleby i słoneczne stanowiska. Nasiona
wysiewamy od wczesnej wiosny do połowy lata.
Zastosowanie
w kuchni
Świeżo
zerwanymi, drobno posiekanymi liśćmi zwykle dekoruje się i przyprawia ryby,
gotowane ziemniaki, groch, fasolę, drób, zupy a także sałatki. Owoce mają
charakterystyczny anyżkowy zapach i są składnikiem zalewy do ogórków kiszonych
oraz konserwowych.
Pietruszka
naciowa
Petroselinum crispum
Roślina dwuletnia, uprawiana zwykle jako
roczna. Jest dobrze znanym ziołem przyprawowym o gęstych, intensywnie
zielonych, głęboko wcinanych pierzastych liściach, przeważnie silnie
kędzierzawych.
Uprawa
Pietruszkę
naciową uprawia się zwykle w ogródkach przydomowych jako roślinę roczną, z
nasion wysiewanych wprost do gruntu na stałe miejsce w ogrodzie ziołowym.
Siejemy je od wczesnej wiosny do połowy lata. Nasiona można także wysiewać w
doniczkach.
Zastosowanie
w kuchni
Liści używa się powszechnie do sosów i
dekorowania sałatek. Bardzo często ozdabia się nimi także kanapki.
Bazylia
pospolita
Ocimum basilicum
Roślina
jednoroczna o czterokanciastej łodydze i jasnozielonych liściach. Silnie
aromatyczne liście, pachnące goździkami, nadają potrawom charakterystyczny
pikantny smak.
Uprawa
Nasiona wysiewamy na początku lub w
połowie wiosny. Siejemy je rzadko i równomiernie w doniczkach lub kuwetach.
Podłoże powinno być przepuszczalne. Gdy siewki trochę podrosną, przepikowujemy
je tak, by miały więcej miejsca. Bazylia nie lub jednak przesadzania więc
korzystniejszym sposobem jej uprawy jest wysiew nasiona późną wiosną lub
wczesnym latem bezpośrednio na stałe miejsce w ogrodzie ziołowym.
Zastosowanie w kuchni
Świeżych lub suszonych liści używa się
do przyprawiania omletów , sałatek, dań rybnych, zup i mięs. Bazylia jest we
Włoszech powszechnie dodawana do dań z pomidorów i wchodzi w skład Pesto –
włoskiej przyprawy używanej do makaronów.
Lebiodka
kreteńska
Origanum onites
W Polsce znana
bliżej pod nazwą oregano. Jest to niski, gęsty półkrzew, często rozłożysty lub
pokładający się o jasnozielonych aromatycznych liściach. Lebiodka zwykle bywa
jednak uprawiana jako roślina roczna.
Uprawa
Jako roślinę roczną lebiodkę uprawia się
z nasion, które wysiewamy pod koniec zimy lub wczesną wiosną. Siejemy je rzadko
w doniczkach lub kuwetach. Gdy siewki podrosną przepikowujemy je do większej
kuwety. Następnie rozsadę wysadzamy do ogrodu. Można również wysiewać nasiona
późną wiosną lub wczesnym latem bezpośrednio na przeznaczone na lebiodki stałe
miejsce w ogrodzie ziołowym.
Zastosowanie w kuchni
Młode, świeże lub suszone liście dodaje
się do farszów, jak również aromatyzuje się nimi mięsa, łącznie z drobiowymi,
zupy, omlety i kiełbasy. Są m.in. popularną przyprawą do cielęciny.
Majeran
ogrodowy
Origanum Majorana
W naszym klimacie
majeranek uprawia się jako roślinę roczną. Ma jasnozielone aromatyczne liście,
osadzone na wzniesionej łodydze.
Uprawa
Jako roślinę roczną majeranek uprawia
się z nasion. Można wysiewać je późną wiosną lub wczesnym latem bezpośrednio na
stałe miejsce.
Zastosowanie w kuchni
Młodymi, świeżymi lub suszonymi liśćmi i
pędami majeranku przyprawia się mięsa, omlety, farsze i sałatki. Suszone liście
mają silny zapach i często wchodzą w skład pot-pourri.
Chrzan
pospolity
Armoracia rusticana
Okazała bylina i
szeroko rozrastających się korzeniach, najlepiej jest więc, gdy rośnie
pojedynczo. Drobne, białe kwiaty rozwijają się wczesnym latem. Liście są duże,
arbowane, ciemnozielone. Chrzan uprawia się dla długich korzeni o chropowatej,
biało żółtawej skórce, odznaczających się ostrym, pieprznym smakiem.
Uprawa
Chrzan może rosnąc na jednym stanowisk
przez wiele lat. Ponieważ jest jednak silnie ekspansywny, często sadzi się go
co roku od nowa. Wymaga gleby o głębokiej kulturze, żyznej i przepuszczalnej
oraz słonecznego lub lekki cienistego stanowiska. Wczesną wiosną za pomocą sadzarki
robimy dołki głębokości około 30cm. W każdym dołku układamy kawałek korzenia,
przysypujemy ziemią i lekko udeptujemy.
Zastosowanie w kuchni
Z utartych korzeni, z dodatkiem mleka i
octu przyrządza się sosy służące do przyprawiania potraw mięsnych, rybnych i
sałatek. Tartego chrzanu używa się także powszechnie do wołowiny.
Czosnek
pospolity
Allium sativum
Bylina cebulowa
należąca do rodziny czosnkowatych, dobrze znana ze względu na charakterystyczny
aromat i smak. Ma wąskie, szarozielone liście, u nasady których znajduje się
duża cebula, tzw. główka, złożona z niewielkich cebul, zwianych ząbkami.
Wczesnym latem wykształca kulisty kwiatostan złożony z drobnych białawych lub
różowych kwiatów.
Uprawa
Gleba powinna być lekka, żyzna i
przepuszczalna, ale zatrzymująca wilgoć, dobrze nawieziona późną jesienią, a
stanowisko słoneczne. Zanim posadzimy rośliny, należy odczekać, aż ziemia
osiądzie. pod koniec zimy kupujemy dojrzałe, zdrowe cebule, odpowiednie do
posadzenia wczesną wiosną. Ząbki sadzimy co 15 cm. Sadzimy je piętką w dół, by
wierzchołek ząbka nie wystawał nad powierzchnię ziemi.
Zastosowanie w kuchni
Ząbki czosnku dodaje się do wielu
potraw, np. rybnych i mięsnych, jak też sałatek w celu poprawienia ich smaku.
Należy jednak stosować go z umiarem, gdyż wiele Osów jest na niego uczulonych.
Francuscy kucharze uważają, że zabija on smak potraw i powinno się go używać
bardzo oszczędnie – jeśli w ogóle.
Lubczyk
ogrodowy
Levisticum officinale
Okazała bylina,
ma duże, pierzaste, intensywnie zielone liście przypominające kształtem liście
pietruszki, a zapachem drożdże i seler. Kwiaty są drobne, żółtozielone i tworzą
duże baldachy.
Uprawa
Najprostszy sposób rozmnożenia lubczyku
to wykopanie jesienią lub wiosną zagęszczonych roślin, podzielenie ich i posadzenie
w wybranych miejscach fragmentów kęp uzyskanych z najmłodszych zewnętrznych
liści. Można także uprawiać lubczyk z nasion.
Zastosowanie w kuchni
Łodygi po zblanszowaniu używa się
podobnie jak łodygi selera naciowego, natomiast młode pędy kandyzuje się, tak
samo jak łodygo arcydzięgla. osiekane liście można dodawać do zup, gulaszu,
bulionów i baraniny, a także do sałatek. Owoce są również aromatyczne i
przyprawia się nimi dania warzywne oraz dodaje do pieczywa.
Mięta
wonna
Mentha suaveolens
Bylina ta ma
okrągłe, prawie jajowate, jasnozielone, biało owłosione liście o smaku i
zapachu jabłka. Kwitnie do połowy lata do wczesnej jesieni.
Uprawa
Na początku lub w połowie wiosny
wykopujemy zagęszczone rośliny, dzielimy je i sadzimy w wybranym miejscu
zewnętrzne, najmłodsze części kęp w odstępach mniej więcej co 20cm.
Można także uprawiać ją z sadzonek i z nasion.
Zastosowanie w kuchni
Liści używa się do sporządzania sosu
miętowego. Zaparza się z nich także orzeźwiającą herbatkę. Gałązki mięty wonnej
dodaje się do zimnych napojów i aromatyzuje się nimi warzywa.
Rozmaryn
lekarski
Rosmarinus officinalis
Zimozielona
krzewinka dość wrażliwa na chłód, o równowąskich, aromatycznych, niekiedy
ciemnozielonych liściach. Roślina odpowiednia na obwódki, a także do dużych
ogrodów ziołowych oraz swobodnie rosnące żywopłoty. W Polsce uprawiana głównie
w doniczkach.
Uprawa
Na początek można kupić wyrośnięte już
rośliny rozmarynu. Można uprawiać go również w doniczkach w domu z nasion.
Zastosowanie w kuchni
Świeżymi lub suszonymi liśćmi przyprawia
się wieprzowinę, baraninę i cielęcinę, a także potrawy z drobiu, jak i ryb.
Aromatyzuje się nimi także farsze i sosy. Należy jednak używać ich z rozwagą,
aby nie zabiły naturalnego smaku potrawy.
Szałwia
lekarska
Salvia officinalis
Silnie
rozgałęziony, częściowo zimozielony półkrzew o pomarszczonych, aromatycznych,
szarozielonych liściach, mających gorzkawy smak. Najlepiej prezentuje się w
ozdobnej części ogrodu, ale nadają także koloryt barwnemu ogrodowi ziołowemu.
Uprawa
Szałwię uprawia się zwykle z sadzonek.
Wysadzamy je na stałe miejsce w ogrodzie ziołowym pod koniec kwietnia. Możliwa
jest również sianie bezpośrednio do gruntu z nasion późną wiosną.
Zastosowanie w kuchni
Liście mają w kuchni wiele zastosowań:
tradycyjnie dodawane są do tłustych mięs, takich jak kaczka, gęś czy
wieprzowina. Być może szałwia jest najbardziej znana jako przyprawa do farszów,
ale doprawia się nią także pasty serowe, cielęcinę, wątróbkę i cebulę. Jest
bardzo popularna w kuchni włoskiej oraz innych kuchniach śródziemnomorskich.
Szczypiorek Allium schoenoprasum
Kępkowata bylina
o drobnych podziemnych cebulach i licznych ciemnozielonych, cienkich,
rurkowatych liściach. Różowe kwiaty, tworzące gęste kuliste baldachy na
szczytach długich pędów, rozwijają się na początku lub w środku lata.
Uprawa
Szczypiorek tworzy kępki które po 3-4
latach najlepiej ostrożnie wykopać na początki lub w połowie jesieni i
podzielić. Oddzielone młode zewnętrzne części kępek sadzimy w rozstawie co 30cm
do lekkiej lub średnio ciężkiej, dobrze przepuszczalnej gleby. Stare wewnętrzne
części wyrzucamy. Wybieramy stanowisko słoneczne lub lekko cieniste.
Szczypiorek można również uprawiać z
nasion.
Zastosowanie w kuchni
Delikatne aromatyczne liście poprawiają
smak zup, dań serowych i jajecznych, zwłaszcza omletów, doskonale też nadają
się do kanapek. Drobno posiekanymi liśćmi można posypać tłuczone ziemniaki;
dodane do młodych gotowanych ziemniaków nadadzą im specyficzny smak. Liście
stosuje się również jako podstawowy składnik sosu tatarskiego.
Czas zbioru ziół
przyprawowych zależy od tego, jakie ich części użytkujemy. Liście i łodygi
zbieramy zwykle wtedy, gdy są młode i przed kwitnieniem roślin, a owoce
wówczas, kiedy pękają i zmieniają barwę, np. z żółtej na brązową. Kwiaty
zrywamy tuż przed ich całkowitym rozwinięciem się. Zioła zbieramy rano, gdy
zejdzie już z nich rosa, a zanim zacznie prażyć słońce. Nie prowadzimy zbioru
podczas mokrej pogody, zwłaszcza wtedy, gdy zamierzamy zebrane zioła ususzyć,
gdyż mogą zapleśnieć.
Zioła hoduje się
od tysięcy lat głównie dla ich właściwości przyprawowych oraz leczniczych, ale
wiele spośród nich to przede wszystkim rośliny atrakcyjne w jedyny i
niepowtarzalny sposób, dlatego warto jest zawsze o nich pamiętać zakładając
swój ogród.
Na podstawie
„Hodujemy zioła” Ellen Ogden
„Zioła – uprawa,
zbiór, zastosowanie” dr
Paul Seitz
„Uzdrawiająca
moc ziół”
Penelope Ody
„Z ogrodu do
kuchni” Engelbert
Kotter